401-4. Герман - Фрэнсис Фукуяма, Итгэлцэл

Өндөр итгэлцэл бүхий нийгэмд Герман ордог. Бидний хувьд Герман юугаараа илүү онцлог вэ гэхээрээ адилхан нүүдэлчид байсан гэдэг утгаараа илүү ойр дотно юм. Тухайн үедээ Гитлер яг ийм шалтгаанаар Монголын Эзэнт Гүрний талаар бас сонирхож байжээ. Зартай нүүдэлчид ер нь цөөхөн дөө, европт аричууд, викингүүд, тэгээд хүннү нар, уйгарууд, түрүгүүд тэгээд монголчууд байдаг. Өөр нэг онцлог нь Герман улс Дэлхийн 2-р дайнаас хойш тогтвортой, гойд амжилттай хөгжиж буй улс. Үүний улмаас өөрөөс нь илүү хөгжилтэй байсан Британи, Франц нарыг хол хаян Европт тэргүүлэх гүрэн болж чадсан. Бүх хүмүүст шударга хуваах оролдлого хийгээд тун амжилттай дампуурсан Британи мэт улстай харьцуулалтгүй Герман нь тогтмол өсөлттэй яваа цөөн улсын нэг. Өөр нэг асуудал нь бидний чухам амаа олохгүй магтдаг либерал үзэл нь Германд ч тэр, Японд ч тэр огт үнэр ч байхгүй гэж болно. Энэ нь ардчиллын тухай шал өөр сэдэв рүү орох учраас итгэлцэл гэдэг номынхоо хүрээнд Германы хөгжлийн үндсийг олж харахад энэ бичиглэлийн зорилго оршино.

Аль Бисмаркийн үеэс л Германчууд дандаа өөрсдийн бүтээсэн бүтээгдэхүүний талаас илүү хувийг хэрэглэдэг, томоохон элбэг хангалуун төртэй байж ирсэн. Энд Японтой адилхан насаар нь ажиллуулах систем байхгүй ч Америк ажилчинтай харьцуулахад Герман ажилчинг халах хавьгүй хэцүү. Японтой ижил төстэй тал нь дэг журам, сахилга батаараа зартай, тэр нь сайхан тордсон олон нийтийн газар, нийтийн бие засах газар, цэвэр цэмцгэр хувийн байшингуудаас нь илт харагдана. Дэг журмыг хэт чухалчилж ирснээр үйлдвэрлэлийг яв цав явуулж байгаа тэдний авьяасаар илэрнэ. Япон, Герман 2-ул суурь машин, сайн механикч, авто машин, дурангийн үйлдвэр, гэрэл зургийн аппарат зэргээрээ алдартай. Нөгөө талаас 2-ул гаднынханд тийм ч найрсаг бус, эзлэн захирсан ард түмэнтэйгээ маш хэрцгий ханддагаараа зартай. Дэг журмыг хэт шүтсэнээс дарангуйлах засаг, засагт сохроор захирагдах ёс тогтож ирсэн. Гэвч Дэлхийн 2-р дайны дараах хуваагдал нь германчуудын соёлын ялгаанд хүчтэй нөлөөлсөн. Коммунист дэглэмд байсан зүүн Германчууд илүү Польш, Орос, Болгаруудтай төстэй болсон бол баруун германчууд харьцангуй нээлттэй болж, илүү хувьч үзэлтэй болжээ. 

Германчууд тархай бутархай муж улсууд байсан аль 1840-өөд оноос аж үйлдвэржиж эхэлснээс хойш томоохон компани Германы эдийн засгийн чухал шинж байсаар ирсэн. Америкт шүүх захиргаа трестийн эсрэг тэмцэж байх тэр үед Германд компаниуд нийлж картель болохыг дэмжиж байсан нь хими, ган хайлах зэрэг гол салбаруудад Германы аварга том пүүсүүд түрүүлж гарч ирэх нөхцөл болжээ. Жишээ нь 1925 онд Германы химийн аж үйлдвэрийн Bayer, Hoechst, BASF гэсэн 3 том компани IG Farbenindustrie хэмээн ганц том концерн болж нэгджээ. Үүнээс нэг жилийн дараа Германы ган хайлах хүчирхэг олон үйлдвэрүүд Vereinigte Stahlwerke нэрийн дор нэгдсэн нь тухайн үедээ эдгээртэй тэнцэх ямар ч компани өөр улсуудад байгаагүй юм. Эдгээр аварга концерныг Америкчууд дэлхийн 2-р дайны дараа Японы зайбацуг татан буулгасан тэр шалтгаанаар татан буулгажээ. IG анхны гурван компани болж задарсан бол Vereinigte Stahlwerke 13 компани болон задарчээ. Японоос ялгаатайн эдгээр компаниуд ахин хэзээ ч эргэн нийлээгүй юм. 

Германд ердөө хэдхэн 10н жилд том концерн болсон түүх элбэг. 1883 онд Эмиль Ратенау худалдан авсан Эдисоны патентаа ашиглан байгуулсан Allgemeine Elektrisitats Gesellschaft (AEG) 1900 он гэхэд л Германд 42, Европт 37, далайн чанадад 38 төлөөлөгчийн газартай болж амжсан байдаг. Өөр нэг аварга болох Siemensstadt гэхэд 1913 онд АНУ, Их Британийн аль алинд нь ч түүнтэй дүйх ямар ч компани байхгүй хэмээн Алфред Чандлер тэмдэглэн үлдээсэн байдаг. Их Британид Уйльям Мэтер Эдисоны патентыг Ратенау-тай нэг жил худалдан авсан ч тийм том үйлдвэр байгуулж чадаагүй. Их Британид тухайн үед бүх боломж нь байсан ч AEG, Siemens, General Electric, Westinghouse шиг томоохон компаниуд бий болоогүй учир 20-р зууны туршид АНУ, Германтай харьцуулахад 2-р зэргийн л үүрэг гүйцэтгэж иржээ. Анхандаа шоколад үйлдвэрлэх гэр бүлийн пүүс байсан Германы Stollwerk 1870-80-аад онд Европ, Хойд Америкт борлуулалтын томоохон сүлжээг байгуулж чадсан бол тухайн үед зэрэг шахуу байгуулагдсан Британийн Cadbury гэр бүлийн жижиг бизнес хэвээрээ л хоцорсон байдаг. 

Германы Японтой ижил төсөөтэй нэг шинж нь аж үйлдвэрийнхээ өсөлтийг хувьцаа гарган борлуулж биш банк түшиж санхүүжүүлэх замаар хангаж ирсэн явдал юм. Банкнууд хязгаарлагдмал хариуцлагатай аж ахуйн нэгж болох хуулийн орчин бүрдэнгүүт банкнууд өмнө харилцаж ирсэн аж үйлдвэрийн салбартай нягт хамтран ажиллаж гол санхүүжүүлэгч нь болсон юм. Ингэж Diskontogesellschaft нь төмөр замын банк, Berliner Handelgesellschaft цахилгаан техникийн үйлдвэрүүдийг, Darmstadter bank нь Хессен, Тюрингийн төмөр замыг санхүүжүүлэгч болцгоосон юм. 

Бусад хөгжингүй улсуудад үүнтэй төсөөтэй үйл явц явагдаагүй бөгөөд АНУ-д 1933 онд Гласс-Стигалын хуулиар арилжааны банкийг хөрөнгө оруулахыг хориглосон бол, Францад Эмиль-Исаак нарынПерейрийн хөрөнгө оруулалтын банк маягаар 1852 онд байгуулсан Credit Mobilier 1867 онд дампуурч, Британид 1878 оны City of Glasgow Bank сүйрснээр банкнууд удаан хугацааны хөрөнгө оруулалтаас татгалзжээ. Германд аж үйлдвэр эхнээсээ экспортын чиг баримжаатай байсан учраас компанийн хэмжээ дамжааг улс орныхоо хүрээгээр бус өрсөлдөж буй зах зээлийнх нь цар хэмжээгээр үнэлдэг байв. 

Германы нийгмийн онцлог шинжийг харуулдаг нэг зүйл нь доод шатны эв санааны нэгдэл юм. Германы армийн бага дарга нар боловсрол багатай ажилчны давхаргаас сонгогддог боловч бусад оронд ахлах тушаалын офицерт оногддог олон чиг үүргийг хариуцаж илүү эрх дархтай байсан нь Рейхсвер болон Вермахтын цэрэг тулалдааны талбарт амжилт гаргаж байсан нэг шалтгаан юм. Энэ байдал аж үйлдвэрийн цехийн мастеруудын хувьд мөн адил ажиглагддаг. Цехийн мастер харьцангуй их эрх мэдэл эдэлж, олон дүрэм журамд баригдалгүй чөлөөтэй ажиллах бололцоотой байдаг нь ажлын бүтээмжийг нь нэмэгдүүлж өгсөн байдаг. Энэ эрх мэдлийг Японд ч тэр, Германд ч тэр зальдах аргаар өнгөрөөдөггүй нь тухайн нийгмийн бас нэг онцлог юм. Итгэлцэл эдгээр нийгмүүдийг урагшлуулж өгсөн болохыг эндээс харж болно. Итгэлцэл бага нийгэмд ийм боломжийг эсрэгээр нь ашиглах нь илүү элбэг байдаг.

Германд цехийн мастер ажилчдынхаа хийдэг ажлыг хийх чадвартай, шаардлага гарсан тохиолдолд хэн нэгнийг орлож чаддаг. Мастер ажилчдаа нэг ажлаас нөгөөд сэлгүүлэн ажиллуулах эрхтэй, тэдэнтэй нүүр тулан ажилладгийн хувьд нэг бүрчлэн үнэлж чаддаг. Албан тушаал дэвшүүлэх систем нь илүү уян хатан, хөх захтан буюу ажилчин хүн инженер боохын тулд заавал их, дээд сургууль төгсөх шаардлагагүй, компанийнхаа мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад суугаад болж болдог.

Гэтэл итгэлцэл муутай нийгэмд цехийн мастер ажилчин 2-ын хоорондох харилцааг дэндүү нарийвчилсан дүрэм журмаар шийдэж, түүнийгээ заавал даган мөрдөхийг албадсан байдаг. 1930-аад оны үед Хоторны хийсэн туршилт ажилчдыг жижигхэн бүлэг байдлаар зохион байгуулах нь хөдөлмөрийн бүтээмжид нааштай нөлөөлдгийг харуулжээ. Хатуу дүрэм журмаар хашигдаагүй, үйлдвэрлэлийн ажиллагааны талаар өөрөө шийдвэр гаргах боломжтой ажилчдын бүтээл өндөр байдаг болохыг харуулснаар хүнлэг харилцааны талаар номлосон Мэйогийн хөдөлгөөн өрнөв. Гэвч Мэйогийн хүнлэг харилцааны зарчмыг янз бүрийн соёлд адилхан хэрэглэж болохгүй төдийгүй нэлээд өндөр итгэлцэл хөгжсөн АНУ-ын янз бүрийн мужид давтан хийх боломжгүй байгааг судалгаанууд харуулсан байдаг. 

1913 онд Мичиган муж улсын Хайленд Парк дахь Форд Мотор компанид автомашин үйлдвэрлэх ажиллагааг хэдэн мянган жижиг үйлдэл болгон задалж цуваа дамжлагаар үйлдвэрлэх болсон аж үйлдвэрт томоохон шинэчлэл авчирсан юм. Фордын угсраа ажиллагаа нь моод болж түүнийг аж үйлдвэрийн бусад бүхий л салбарт авч хэрэглэх болов. ЗХУ-ын хувьд үүнийг олноор буюу далайцтай үйлдвэрлэхтэй холбон үзэж том л бол сайн гэсэн үзлээс шалтгаалан шууд хуулбарлан авч хэрэгжүүлснээр коммунизмын төгсгөлд үр ашиг муутай, аж үйлдвэрийн дэд бүтцийг үлдээсэн юм. 

Хенри Фордын нэртэй холбоотой олноор үйлдвэрлэх хэлбэрийг Фредерик У. Тейлор үйлдвэрийн цех тасгууд дахь хөдөлмөрийн бүтээмжийг дээд цэгт нь хүртэл нэмэгдүүлэх зорилгоор хийсэн судалгаан дээрээ үндэслэн Шинжлэх ухаанч удирдлагын үндсүүд номоо гаргав. Эд ур чадварыг хэрэгцээгүй зүйл болтол нь үйлдвэрийн үйл ажиллагааг нарийвчлан задалж энгийн үйлдлүүд болгон хувиргахыг зөвлөж байв. Ингэснээр ур чадвар гэдэг зүйл огт хэрэггүй зүйл мэт болж аргадах, ташуурдах аргыг хослуулан бүтээмжийг нэмэгдүүлж болох тухай Фордизм, Тейлоризм хэмээн алдаршсан номлол гарлаа. Тэрээр ажлын байранд даган мөрдөх ёстой утга учиргүй баахан дүрэм журмыг боловсруулан гаргаж түүнийг л зөвхөн ажилчин хүн мөрдөж ажиллахыг албадсан нь үйлдвэрчний эвлэлийн зүгээс үүрэг хариуцлагыг тодорхой болгох үүднээс үүнийгээ улам нарийвчлан заахыг албадсан зүйл болон хувирав. Үүний үр дүнд Францад мастер ажилчин 2-ын харилцааг яамнаас боловсруулсан маш зузаан гэгчийн журмаар зохицуулдаг болж мастер ажилчныг нэг ажлаас нөгөөд дур мэдэн шилжүүлэх ч боломжгүй болов. Тейлоризм нь ажилчин хүнд итгэх итгэлийг байхгүй болгосноор ажилчид нь цехийн мастер түүний удирдлагуудад итгэх итгэл алга болжээ. 

Хайленд Парк дахь Фордын үйлдвэрт хөдөлмөрийн бүтээмж асар их өссөн нь Герман үйлдвэрүүдээ цуврал үйлдвэрлэлийн системийг нэвтрүүлэхэд хүргэв. Гэвч тэд үүнд тийм ч сэтгэл хангалуун байдалтай байгаагүй. Тэд үүнийг маш өөр байдлаар хүлээн авч хэрэгжүүлсэн юм. Өөрөөр хэлбэл Герман аль ч ажилчин дамжлага болгон дээр сэлгэн ажиллаж бүгдийг чаддаг болохыг шаардаж ирснээр ур чадварыг харин ч улам нэмэгдүүлсэн байна. Ингэснээр харилцан бие биеэ орлож чадахуйц хамт олныг гарган иржээ. Ийм бүлэг ажилчдыг Германд Meister-ийн бүлэг гэх бөгөөд эд бүлгийнхээ нэр төрийг байнга хичээн мастерынхаа үгнээс үл гарна, түүний шийдвэрт эргэлздэггүй бол Францад мастер нь ажилчныг сэлгүүлэн ажиллуулах эрх мэдэлгүй байдаг нь тэднийг өөрсдийгөө чамлах сэтгэлээр шаналахад хүргэдэг байна. Францын нэг дарга 16 ажилчинг удирддаг бол Германых 25-ыг удирдаг байна. 

Өөр нэг онцлог нь Германы дагалдан сургалтын систем. Энэ нь маш алдартай бөгөөд ажилчдын мэргэжлийн ур чадвар өндөр байдаг нь чухам үүнтэй холбоотой. 1992 онд Билл Клинтонд Германы дагалдан сургалтын систем маш их таалагдаж үүнийг АНУ-д нэвтрүүлэхийг сонгуулийнхаа нэг зорилт болгон дэвшүүлж, ажил хэрэг болгохыг оролдсон боловч амжилт олоогүй билээ. Германы их дэлгүүрийн борлуулах тасгийн ажилтан 3н жил дамжаанд суудаг бол АНУ-д энэ хугацаа 3 хоногоор л хязгаарлагдана. Хөтөлбөрийг дууссаны дараа маш хатуу шалгалт авч баталгаажуулсан үнэмлэх олгох ба энэ үнэмлэх нь хилийн чанадад ч хүчинтэй байдаг учраас мэргэжлийн сургалтад онцгой анхаарал тавьдаг байна. Энэ сургалтыг тусгай боловсролын байгууллага биш хувийн бүх компаниуд зохион байгуулж олгодгоороо боловсролын системд ч энэ талын сургалт илүү нэр хүндтэй. Мэргэжлийн үнэмлэх нь дипломоос илүү нэр хүндтэй байдаг. Германд инженер болох 2 арга зам байдаг бөгөөд 1-рх нь их дээд сургууль төгсөж дипломтой болох, нөгөөх нь мэргэжил дээшлүүлэх дамжаанд суух замаар зугуухан өгсөх. Ажилчид нь нарийн мэргэжил эзэмшсэн байдаг учраас дарга нар нь тэдэнд итгэж элдэв журмаар хашаад байхгүй, араас нь байнга хяналт тавиад байхгүй, нэлээд дураар нь байлгадаг.

Германыг даган дуурайх гэсэн бүх оролдлого бас л Японтой адилхан бүтэлгүйтсэн. Итгэлцэл үгүй нийгэмд компани болгон өөрийн хөрөнгөөр сургалт зохион байгуулаад байвал үүнийг завшигч бүхэл бүтэн бүлэг гарч ирэх нь дамжиггүй. Хэрэв цехийн мастерт дэндүү их эрх мэдэл олговол түүнийг өөрт ашигтайгаар ашиглахыг үгүйсгэх аргагүй. Цехийн мастер л зөвхөн ажилчдыг үнэлэх учраас шударга бус үнэлэх явдал гарахгүй гэх газаргүй. Олон жил бэлтгэсэн нарийн мэргэжлийн ажилтан нь өөр компани уруу урван одох магадлал ихтэй гээд гарч болох муу талыг тоочоод баршгүй. Тийм л учраас бид Германыг ч, Японыг ч аль алиныг нь шууд хуулбарлан дуурайх огт боломжгүй.

401-3. Солонгос - Фрэнсис Фукуяма, Итгэлцэл

Солонгост 2 улс маш том нөлөө үзүүлсэн нь түүнийг эзэлж байсан Хятад болон Японы соёлын асар том нөлөө юм. Удаан хугацааны туршид нөлөөлж ирсэн Хятад соёл гэр бүл, ёс заншлын хүрээнд хүчтэй хэвээр бол дэлхийн 2-р дайнаас хойш хүчтэй явагдсан Японыг дуурайх хүсэл дээр тулгуурласан соёл одоо бизнесийн хүрээнд ноёлж байна. Өөрөөр хэлбэл гэр бүлийн хүрээнд Хятад соёл хүчтэй нэвтэрсэн бол Японыг даган дуурайх эрмэлзэл бүхий бизнесийн соёл ноёрхож байна. Гэвч хэчнээн хүсэвч хясна гэгчээр Хятад соёл дээр суурилсан Япон соёл гэж үгүй учраас хэчнээн дуурайвч Япон шиг болж нэгэнт чадахгүй бөлгөө. Маш олон хүмүүс одоо Самсунг, ЛЖ нь Япон өрсөлдөгч компаниудыг нэгэнт давсан хүчтэй гэж боддог боловч тэд Япон шиг олон жилийн туршид тогтвортой ажиллаж ирсэн хүчирхэг компаниуд мөн эсэхийг хэн мэдлээ. Гадна талаасаа Японыг дуурайсан боловч компанийн удирдлага хэсэгт нөгөө Хятад бизнесийн ул мөр тодхон. Цар хэмжээгээрээ Японы корпорацуудаас хэдий том ч тэднээс хүчирхэг гэж хэлэхэд арай л эрт. Учир нь Солонгосын одоо байгаа бүх том компаниудыг улсаас (бараг ганц хүний хүсэл эрмэлзлийн улмаас) ивээн тэтгэж зохион байгуулалттайгаар томруулсан болохоос өөрөө гарч ирсэн явдал бол огтхон ч биш. Солонгос, Хятад, Тайван зэрэг Хятад соёлтой улсуудад удаан хугацаанд банк, санхүүгийн байгууллагууд төрийн мэдэлд байсан нь бас л нэг томоохон ялгаа гэж үзэж болно.

Солонгос маш том корпорацтай, аж үйлдвэрийн ихээхэн төвлөрсөн бүтэцтэйгээр Япон, Герман, Америктай төсөөтэй боловч гэр бүлийн бүтцийнхээ хувьд Хятадтай илүү төсөөтэй. Солонгосын соёлд гаднын хүнийг гэр бүлийнхээ хүрээнд оруулдаг Япон маягийн механизм байхгүй. Ийм учраас Солонгосын төр 1960-70 онд аварга том аж ахуйн нэгж байгуулахыг зориуд дэмжиж хөгжлийн стратеги болсоор Тайванийн хэв шинжит жижиг, дунд үйлдвэр давамгайлах соёлын хандлагыг даван туулжээ. Солонгосын эдийн засаг үндсэндээ тусдаа пүүсүүд ба хэд хэдэн корпорацыг нэгтгэсэн сүлжээний байгууллага гэсэн 2 шаттайгаар бүрэлдсэн. Солонгосын чеболь нь Японы зайбацуг хуулбарлан дуурайсан загвар юм. Солонгосын тухайлсан компанийн хэмжээ олон улсын жишгээр тийм ч том биш. Жишээ нь Hyundai Motor Company 1980-аад оны дундуур General Motors-оос 30 дахин, Samsung Electric Company нь Японы Hitachi-гаас 10 дахин жижиг байжээ. 1988 онд 43 чеболь 672 компанийг нэгтгэж байсан. 1984 онд гурван томоохон чеболь Samsung, Hyundai, Lucky-Goldstar дангаараа Солонгосын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 36%-ийг үйлдвэрлэж байв. 

1910 онд Солонгосыг Япончууд эзлэн авах хүртэл Солонгос нь хөдөө аж ахуйн орон байсан учраас Солонгос дахь аж үйлдвэрийн дэд бүтцийг чухамдаа Япончууд хариуцан тавьсан болно. 1940 онд Солонгост бараг 700 мянган Япон иргэн аж төрж байсан бол мөн төдий тооны Солонгос иргэдийг олзлон Японд аваачин хүчээр хөдөлмөр хийлгэж байжээ. Дайны дараа эдгээр хүмүүсийн ихэнх нь нутагтаа буцсан нь аж ахуй эрхлэх асар их мэдлэгийг тэдгээр хүмүүс эх орондоо тээн буцсан болно. Ерөнхийлөгч Пак Жон Хи нь Япончуудын Солонгост явуулж байсан аж үйлдвэрийн бодлогыг ерөнхийд нь шууд хүлээн авч үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлсэн болно. 

Гэсэн хэдий ч Солонгосын чеболь нь Дайны өмнөх Японы зайбацу, дайны дараа кейрецу-гээс олон зүйлээрээ ялгаатай. Хамгийн эхний ялгаа нь аль нэг банк эсвэл санхүүгийн байгууллагыг тойрч үүсдэггүй. Энэ нь 1970-аад оныг хүртэл хувьчлагдах хүртлээ Солонгосын банкнууд төрийн мэдэлд байж ирсэнтэй холбоотой. Мөн тэр үед компаниуд банкны хувьцааны 8%-аас илүү хувьцааг худалдаж авахыг хориглосон хууль үйлчилж байсантай холбоотой. Энэ нь Солонгосын чеболийг засгийн газар өөрийн эзэмшлийн банкны системээрээ дамжуулан шууд хянахыг зорьж байсантай холбоотой. Иймээс Солонгосын чеболиудыг засгийн газраас зориуд дэмжиж гаргаж ирсэн гэж үздэг. Дараагийн ялгаа нь Солонгосын чеболь босоо бүтэцтэй бол Японы кейрецу хэвтээ бүтэцтэй. Томоохон чеболийн мэдэлд хүнд машины үйлдвэр, цахим техникээс авахуулаад нэхмэлийн үйлдвэр, даатгалын үйлчилгээ, жижиглэнгийн худалдаа зэрэг маш олон янзын салбарын аж ахуйн нэгжүүд багтдаг бөгөөд эдгээрийн хоорондох харилцаа нь илүү босоо нэгдэлтэй төсөөтэй. Эцсийн ялгаа нь чеболь нь төрөл саднын холбоон дээр суурилдаг учраас оролцогч компаниудын удирдлага нь хоорондоо төрөл саднын холбоотой хүмүүс дээр суурилдаг бол Японы кейрецугийн хувьд энэ төдийлөн ач холбогдолгүй. Түүнчлэн чебольд ёс мэт захиргааны төв аппарат байдаг бөгөөд санхүүгийн эх үүсвэр хуваарилах, ажлын төлөвлөлтийг хариуцаж, заримдаа боловсон хүчний асуудлыг шийдвэрлэхэд оролцоно.

Гэр бүлийн хувьд Солонгосчууд Хятадуудтай их төсөөтэй, эцгийн шугамыг баримтлах бөгөөд өв хөрөнгө эцгээс охинд хэзээ ч өвлөгдөхгүй. Эцгийн бүх хөрөнгийг ууган хүү өвлөн авдаг Японы уламжлал нь өв хөрөнгө төвлөрөн хуримтлагдахад чухал нөлөө үзүүлсэн бол хөвгүүдийн дунд хуваан өгдөг хятад уламжлал хөрөнгийн төвлөрлийг дан саармагжуулж ирсэн. Солонгос уламжлалд өв хөрөнгийг хөвгүүдийн хооронд хуваах боловч хятад шиг тэгш хуваахгүй. Ууган хүү бусдаас ёс юм шиг 2 дахин ихийг буюу өв хөрөнгийн тэн хагасаас багагүйг авах ёстой. Гэсэн хэдий ч баян эцгийн хөрөнгөөс хувь хүртэхийг хүсэгчид олон байж таардаг тул хоёр, гурван үеийн хооронд хөрөнгийг үрэн таран хийх явдал байнга байж иржээ. Хятадаас ялгаатай нь насанд хүрсэн хөвгүүд эхнэр хүүхдийн хамт эцгийн гэрт амьдарч нэгдсэн гэр бүл үүсгээд байдаггүй. Бага хөвгүүд нь хувь хөрөнгөө аваад Японых шиг өөрийн өрхийн аж ахуйг үүсгэн их гэрээсээ гарч явдаг. Солонгосын нийгэм түүхийнхээ хувьд Хятадаас харьцангуй удаан хугацаанд хамаарч ирснийхээ хувьд өрх гэрийн зан заншилд кунзийн ёс илүү нэвтэрсэн. Солонгос хэдийгээр Монгол, Хятад, Япончуудад эзлэгдэж байсан боловч Силла хааны үеэс хойш нэгдмэл хаант улс чигээрээ байсан. Хятад шиг улс орныг цэргийн эрхтнүүд биш сурвалжит мэргэд буюу янбан нар удирдаж ирсэн. Солонгосын удмын холбоо Хятадаас ч том буюу хүмүүс өвөг дээдсээ 13 буюу түүнээс дээших үеэс эхлэн тооцно. Үүнээс болж Солонгосчуудын 40 орчим хувь нь Ким овогтой, 18 орчим хувь нь Пак овогтой байдаг. 

Гэр бүлийн уламжлалаас нь харахад Солонгосын бизнес асар том хэмжээтэй байдаг ч үнэндээ Японы корпорацаас илүү Хятадын пүүстэй адилхан. Хьюндай, Самсунг зэрэг аварга том корпорацын цаана мэргэжлийн удирдлага, хувьцаат компани, янз бүрийн хэлбэрийн удирдлага, өмчлөл, удирдлагын шаталсан хэлбэр зэрэг аливаа шинэчлэлд дургүй гэр бүлийн ухамсар нуугдаж байдаг. Daewoo, Ssangyong мэтийн аварга корпорац ямар ч өнөр өтгөн гэр бүл удирдаж чадах хэмжээнээс аль хэдийн халин гарч дунд шатанд олон тооны мэргэжлийн дарга нар ажиллаж буй боловч яг орой дээрээ гэр бүлийн хяналт харьцангуй чанга байсаар байна. 

Солонгосын хамгийн том 20 чеболийн удирдлагын 31% хамаатнууд, 40% Гаднын хүмүүс, 29% нь тухайн компанид өсөж бойжсон хүмүүс байгааг судалгаагаар харуулжээ. 1980-аад оны эх гэхэд томоохон компанийн бүх ерөнхийлөгчдийн 26% нь үндэслэгч нар, 19% нь үндэслэгчийн хөвгүүд, 21% нь алба дэвшсээр түүнд хүрэгсэд, 34% нь гаднаас хөлслөгдсөн хүмүүс байжээ.

Хьюндай чэболийг үндэслэгч Чон Жу Ён долоон хүүтэй байсан нь тэднийг долоон ханхүү гэж нэрийдэх болж тус тусдаа салбар компаниудыг удирдах болжээ. Чэболийг үндэслэгчдийн хүүхдүүд өөр хоорондоо гэрлэх үзэгдэл нийтлэг бөгөөд Солонгосын эхний 100 компанийн удирдагчдын хүүхдүүдийн тэн хагас нь мөн өөр нэг чэболийн удирдагчдын хүүхдүүдтэй гэрлэж байсан бол үлдсэн тэн хагас нь засгийн газрын дээд түшмэл, цэргийн эрхтнүүд зэрэг хүрээллийг сонгожээ. Солонгосын чэболь нарын удирдлагын бүрэн эрхийг шилжүүлэх асуудал маш ноцтой бөгөөд чэболийг үндэслэгч нарын олонх нь ууган хүүдээ ажил хэргээ өгөх хүсэлтэй байдаг бөгөөд тэдгээрийн 65% нь чухамдаа тэгсэн байна. Гэвч ууган хүү нь үүнийг сонирхохгүй байвал яах вэ гэдэг асуудал маш хэцүү зүйл болоод байна. Самсунгийн ерөнхийлөгч Ли Бён Чуль 3н хүүтэй боловч ууган хүүгийн бие нь эрүүл мэндийн хувьд согогтой, компанийг удирдаж яавч чадахгүй нь илэрхий байв. Тэрээр 2 том хүүгээ алгасан бага хүүдээ эрх мэдлээ шилжүүлсэн нь Солонгосын гэр бүлийн бүх ёс, хэм хэмжээг зөрчсөн үйлдэл болж таарч ихээхэн эрсдэлийг дагуулсан юм. Энэ үйл ажиллагаа хэдийгээр амжилттай болсон ч 2 том хүү нь хяналтын багцыг гартаа авахыг оролдож болшгүй учраас үүнээс сэргийлэн хувьцааны үндсэн хэсгийг гэр бүлийн 2 санд нууцаар хуримтлуулж санхүүгийн нэлээд төвөгтэй нарийн ажиллагааг явуулснаар хэрэгжүүлсэн байна. Нэг чэбольд байгаад үндэслэгчийг нас барсны дараа хуваагдсан олон жишээг Солонгосын түүхээс харж болно. Тиймээс компани нь нээлттэй хувьцаатай байх нь нэлээд төвөгтэй асуудал болж хувирсан. 

Өөр нэг гол ялгаа нь удирдлагын удирдах арга барилын ялгаа. Энд захирах, төвлөрүүлэх, захиргаадах арга барилыг удирдлага болгодог болохоос Япон шиг санал нэгдэх маягаар эсвэл Америк шиг эрх мэдлийн төвлөрлийг задлах арга барилыг хэрэглэдэггүй. Солонгос корпорацын удирдлагууд харьцангуй тогтвортой байх хандлагатай байдаг нь эдийн засгийн өсөлт нь тогтвортой байдагтайн л холбоотой. Компанидаа үнэнч ажилчдын цөм харьцангуй жижигхэн, амархан сольж болдог ажилтны хүрээтэй төдийгүй байн байн цомхтгол явуулдаг. Иймэрхүү зүйл Японд бол байдаггүй. 

Хятаджсан Солонгос соёлын хүрээнд хэрхэн Самсунг, Хьюндай мэтийн аваргууд гарч ирснийг тайлбарлаж болох ганц хүчин зүйл нь Солонгосын төрийн хатуу чиг бодлого, Японы аж үйлдвэрийн загварыг хуулах гэсэн эрмэлзэл бүхий 1961-1979 он хүртэл алуулах хүртлээ төр барьсан ерөнхийлөгч Пак Жон Хи-тэй холбоотой үзэгдэл юм. Солонгосын төр бусад коммунист улстай дүйхүйц хэмжээгээр хувийн бизнест хамгийн их оролцдог улс юм. Тэрээр банкаар дамжуулан төрийн хяналттай зээл олгох, компанийг санхүүгээр дэмжих, торгох, зөвшөөрөл олгох, гаднын өрсөлдөөнөөс хамгаалах зэргээр бизнесийг төр нарийн чанд зохицуулж ирсэн юм. 

Тайваньд Чан Кайши томоохон компанийг дэмжсэнээр нэг л өдөр гоминданы намын том өрсөлдөгч гарч ирнэ гэж үзэж байсан учраас төрийн оролцоотойгоор компаниудын томролтыг хязгаарлаж байсан бол Пак Жон Хигийн засгийн газар өөрийн үндэсний том компанийг дэлхийн зах ээл дээр японы кейрецугийн өрсөлдөгч болно хэмээн найдаж үндэсний компаниудыг хэргээр томроход нь тусалж дэмжиж ирсэн болно. Тэрээр засгийн газрын шууд олгодог маш бага хүүтэй зээл 1970 онд 47%-ийг эзэлж байсан бол 1978 онд 60-аад хувь болж өсжээ. Мөн түүнчлэн зөвхөн цөөн тооны компаниудыг сонгон онцгойлон харж үзсээр ирсэн байна. 

Чэболийн томролт компанийг илүү сайн сайхан зүйлд хүргэнэ гэдэг бол урьдчилж хэлэхэд их хэцүү. Жишээ нь Самсунгийн чэбольд багтдаг маш олон компаниуд дотроос ганцхан Самсунг электроникс л дэлхийн хэмжээний хүчтэй тоглогч бөгөөд бусад нь түүний үр шимийг хүртэгсэд гэж үзэж болно. 

Түүнчлэн чэболийн эзний гарт ихээхэн хэмжээний хөрөнгө төвлөрөх болсон нь Чан Кайшийн болгоомжилж байсан үр дүнг үзүүлж 1993 онд Хьюндайн үндэслэн байгуулагч Чон Жу Ён ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэрээ дэвшүүлжээ. Иймд сонгууль дууссаны дараа Чоныг авилгын хэрэгт буруутган шоронд хорьсноор бизнес эрхлэгч нарт сануулга өгөв. Том хэмжээний корпорац байгуулах соёл байхгүй нийгэмд төрийн оролцоотойгоор том хэмжээний корпорацыг хэрхэн байгуулж болохыг Солонгосын туршлага харуулж байгаа боловч үүнийг даган дуурайх нь өөрөө маш том эрсдэлийг дагуулахаас гадна ийм соёл байхгүй хөрсөн дээр тогтсон Солонгос компаниудын цаашдын хувь заяа ч их бүрхэг байж мэднэ. Хьюндай, Самсунг мэтийн компаниуд нь үндэсний бахархал, брэнд болж нэгэнт чадсан учраас ийм компанийг задлан тараах нь маш их хохирол дагуулах учраас үүнийг эв нэгдэлтэй байх тал дээр төрөөс арга буюу компанийн дотоод хэрэгт оролцохоос өөр аргагүйд хүргэж байгаа болно.

401-2. Хятад - Фрэнсис Фукуяма, Итгэлцэл

Энд Хятадын гайхамшиг буюу Хятадын сэргэн мандалтын тухай огт ярихгүй. Зүгээр л ихэнх хүмүүс Азийг нэг цул мэтээр сэтгэж ирсэн явдалд хариу болгон Азид Хятадын болон Японы гэсэн бизнесийн 2 том соёл байдаг тухай өгүүлэх болно. Бие биедээ итгэдэггүй гэр бүлийн бизнес дээр суурилсан Хятад маягийн соёл, маш том итгэлцэл дээр суурилсан аварга том корпорацууд бүхий Япон соёлын ялгааг харуулахад л оршино. Солонгос бол Хятад соёлтой улс Японыг дуурайх оролдлого хийж буй л нэг жишээ. Мөн гэр бүлийн бизнес давуу талтай юу, корпорац хэлбэрийн сонгодог бизнес давуу талтай эсэхийг шүүх гээгүй. Зүгээр л итгэлцэл бага нийгэмд тэр хувьцаа шал илүү зан шүү, мэргэжлийн менежерийн удирдлага ч гэсэн, хувьцаат компаниуд ямар ч амжилт олохгүй, хөрөнгийн зах зээлд маш нэр хүндтэй Хонконгийн хөрөнгийн бирж дээр арваадхан гэр бүл тоглодог гэдгийг мэдвэл манайд ч хөрөнгийн бирж хэр хөгжихийг таашгүй. Харин хөгжлийн чиг хандлагын хувьд гэр бүлийн бизнесийг хөгжүүлээд үсрэнгүй хөгжиж буй улсууд гэвэл Хятадаас гадна Сингапур, Хонконг, Тайван, тэр бүү хэл Европоос Итали, Франц зэрэг улсууд байна. Харин үсрэнгүй биш тогтвортой боловч алгуур өсөлттэй хөгжиж буй нийгэм бол корпорац дээр суурилсан бизнесийг хөгжүүлдэг АНУ. Япон, Герман болно.

Нийгэмших 3 өөр зам бий, эхнийх нь гэр бүл садан төрлийн холбоон дээр суурилсан, хоёр дахь нь садан төрлийн бус сайн дурын байгууллага дээр суурилсан, гурав дахь нь төр дээр суурилсан. Эдгээр дээр суурилсан эдийн засгийн 3н өөр эдийн засгийн зохион байгуулалт байдаг. Гэр бүлийн бизнес, мэргэжлийн удирдлагатай корпорац, төрөөс санхүүждэг аж ахуйн газар.

Бизнес хийх аливаа оролдлого гэр бүлийн ажил маягаар эхэлдэг. Аж үйлдвэржихийн өмнөх хөдөө аж ахуйн нийгэм дэх аж ахуйн үндсэн хэлбэр бол гэр бүлийн бизнес байсан. Аж үйлдвэржсэн нийгэмд ч гэсэн шинэ бизнес голдуу гэр бүлийн жижиг аж ахуй байдлаар гараагаа эхэлж корпорац болдог. Иймээс гэр бүлийн бизнесийг эдийн засгийн хөгжлийн гарааны цэг хэмээн олон хүмүүс хардаг. Гэр бүлийн хүрээнээс бизнесийг гаргахын тулд хамтын нөхөрлөл, хувьцаат компани, хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани зэрэг хамтын бизнесийн олон хэлбэрүүд гарч ирсэн. Эдгээр нь садан төрлийн холбоогүй хүмүүс хамтран бизнес хийх боломжийг олгох боловч гэр бүлийн бизнесийг устгадаг гэж ойлгож болохгүй. Олонх тохиолдолд хувьцаат компани, хязгаарлагдмал хариуцлагатай компаниуд гэр бүлийн эзэмшилд хэвээрээ л байдаг. Campbell Soup зэрэг Америкт алдартай маш том корпорац одоог хүртэл гэр бүлийн эзэмшилд хэвээр л байна. Тиймээс нэг гэр бүлийн эзэмшилд байсан аж ахуй маш томорч хэдэн түмэн ажилчидтай болох тохиолдлууд олон бий. Гэвч аж ахуй томрохын хэрээр гэр бүлүүд түүнийг хяналтдаа байлгахад улам хэцүү болдог. Ийм үед хяналтдаа байлгахыг хүсвэл жижиг чигээрээ хоцорно, эсвэл хувьцаа эзэмшигч болж орчин үеийн зохион байгуулалт болох корпорац хэлбэрт шилжинэ.

Корпорац хэлбэрийн зохион байгуулалт 19-р зууны дундуур анх АНУ-ад, дараа нь Германд бий болсон. 20-р зууны эхний арван жил гэхэд Америкт бизнесийн энэ хэлбэр давамгайлах байр суурьтай болж чадсан. Энэ хугацаанд гэр бүлийн маш олон бизнес корпорац хэлбэрт шилжсэнээр өмчийн эзэн, бизнесийн удирдлага 2-т сонирхлын зөрчлүүд үүсэх болжээ. Нийгэм судлаачид олон жилийн хугацаанд гэр бүлийн бизнес корпорац хэлбэрт шилжихийг жам ёсны шилжилт гэж үзэж байв. Корпорацыг анх санаачилж амжилттай хөгжүүлсэн Америк, Герман, Японы түүх үүнийг харуулдагч гэр бүлийн бизнес амжилттай оршин тогтносоор байгаа Тайван, Итали мэтийн нийгмүүд ч байдаг.

1950-аад онд Америкт маш алдартай болж ирээд дампуурсан Ван лаборатори компанийн түүх олон зүйлийг харуулдаг. Компанийг үндэслэгч Ван Шанхайд төрж Америкт цагаачлан очин 1950-аад онд компьютерын төхөөрөмж хийдэг Ван лаборатори компаниа байгуулсан нь 1970-аад онд технологийн салбарт хамгийн амжилт олсон юм. 1980-аад онц дундуур Ван ажлаа орхихоор сэтгэл шулуудаж өөрийн хүү Фред Ванд бизнесээ өвлүүлжээ. Хүүгээ гэнэт дэвшүүлсэнд дургүйцсэн менежерийн баг удалгүй ажлаасаа гарсан байна. Ийнхүү Ван Фред гарч ирснээр ганцхан жилийн дотор компани нь анх удаа алдагдалд орсон нь ийм амжилттай явж байсан компани огцом унасан тохиолдол болж хөрөнгийн зах зээл дээр гайхаш төрүүлсэн зүйл болсон юм. Дараагийн 4 жилд хөрөнгө нь 90% буурч 90-ээд оны эхээр дампуурчээ. Вангийн компани дампуурсан үзэгдлийг захирал Вантай холбож тайлбарладаг. Тэрээр маш шаргуу, дайчин хүн байсан бөгөөд 1972 онд компани нь 2000 ажиллагсадтай болчхоод байхад 136 хүн нь шууд түүний удирдлагад ажиллаж байжээ. Түүний хүүд Вангийн эрч хүчтэй энэ чанар байхгүй байсан байна.

Хятадад бизнес жижиг хэмжээтэй байдаг нь чухамдаа бүх хувийн пүүс гэр бүлийн эзэмшилд, тэдний удирдлагад байдаг явдал. Япон, АНУ, Германд ноёрхох хэлбэртэй байдаг том хэмжээний, шаталсан удирдлагатай, нийтийн өмчлөлийн, мэргэжлийн удирдлагатай корпорацууд Хятадад байдаггүй. Гэхдээ Хятад, Тайвань, Хонконг, Сингапурт томоохон пүүсүүд байдаггүй гэж болохгүй, Хонконгийн Ю Кан Баогийн усан тээврийн компани Азийн хамгийн том компани байсан, мөн Хонконгийн Ли Ка-шиний бизнесийн аварга том эзэнт гүрэн ч бий. Тайваньд томоохон компанийг хяналтдаа байлгадаг, тэрбумаар ярих хөрөнгө бүхий 10 гаруй гэр бүл байдаг бол төдий хэмжээний баячуудыг Хонконгоос ч олж болно. Хонконгийн хөрөнгийн биржийн үнэт цаасны 54% нь арван гэр бүлийн (7 хятад, 1 еврей-англи, 2 англи) хяналтад байдаг. Гэхдээ эдгээр улсуудад өмчлөл, удирдлага 2 тэгтлээ салаагүй байдаг бол Япон, АНУ, Германд өмчлөл, удирдлага 2 аль хэдийн салж тус тусдаа хөгжсөн.

Ли Ка-шин эзэнт гүрнээ Стэнфорд төгссөн 2 том хүүдээ шилжүүлж өгсөн бол Баогийн эзэнт гүрнийг түүний 4 хүргэн хөтөлж байгаад гэр бүлийн салаа мөчрүүд тэрхүү бизнесийг өөр хоорондоо хуваан авсан. Эдгээр томчууд хувьцаагаа чөлөөтэй худалддаг боловч гэр бүлийн эзэмшлийн хувь 35-40%-иас доош буудаггүй, мөн тухайн гэр бүлийн хяналтад байдаг банк, санхүүгийн байгууллагын хувьцааны томоохон багцыг эзэмшиж байх нь элбэг. Өрнөдийн бараг бүх пүүсүүд гэр бүлийн бизнес байдлаар гараагаа эхлээд дараа нь корпорацын бүтэцтэй болсон байдаг. 

Гэр бүлээсээ гадуур хэнд ч итгэхгүй байдал нь хамаатны бус хүмүүстэй бүлэг юм уу байгууллага бүрдүүлэх, түүний дотор хамтын аж ахуй байгуулах асуудлыг маш хэцүү болгодог. Японд банто буюу гаднаас авчирч гэр бүлийн бизнесийг удирдуулдаг мэргэжлийн менежерүүд байдаг бол Хятадад тийм зүйл байхгүй. Тийм учраас Японы менежер ажлын дараа харьяа ажилчидтайгаа хамт явж аяга тагш юм уух, хоол идэх зэрэг үед хар аяндаа үүсдэг эрх тэгш нөхөрсөг байдал хятад соёлд байдаггүй. Токио, Нагояагийн аль нэг компанийн удирдлагууд жирийн ажилчдынхаа хамт байгууллагын зардлаар хотоос гадагш хэдэн өдөр амралтад явах арга хэмжээ хэвийн үзэгдэл байдаг бол Хятад, Өрнийн аль алинд энэ бол харш үзэгдэл юм. Хонконг, Тайбейд хамтдаа амрах арга хэмжээг зөвхөн гэр бүл, хамаатан садангуудын хүрээнд зохион байгуулдаг. Хятадын хөлсний менежерүүд компанидаа томоохон хувьцаа эзэмшдэггүй, тэр ч байтугай чухал албанд томилогдох үед тэднээс гэр бүлийн гишүүдийг илүүд үздэг.

Хөндлөнгийн хүнд итгэдэггүй Хятад бизнес дараах гурван шатаар хувьсан өөрчлөгддөг.

Нэгдүгээр шатанд голдуу чанга гартай эцэг байдаг нэг хүн бизнесийн үндсийг тавьж, дараа нь хамаатнуудаа удирдлагын гол цэгүүд дээр тавиад, өөрөө компанийнхаа ажлыг захиргаадах аргаар хөтлөн явуулна. Компани доторх элдэв маргааныг компанийн үндэслэгч эцэслэн шийдвэрлэх ба энэ үедээ пүүсийн санхүү, гэр бүлийн санхүү бараг салдаггүй. Боловсон хүчний асуудлыг тухайн хүний ажил гүйцэтгэх чадварыг үнэлж бус эзэнтэй хувийн ямар харилцаатайг үндэс болгон шийднэ.

Хоёрдугаар шат нь үндэслэгч нас барсны дараа эхлэх ба хөвгүүд гэр бүлийн бизнесийг тэнцүү хувиар эзэмшинэ. Гэвч хүүхэд болгонд бизнесийг үргэлжлүүлэх сонирхол адил тэнцүү байхгүй. Хэдийгээр бизнесийн ухаанд суралцуулахаар АНУ, Канад уруу явуулсан хүү нь бизнесээс шал өөр, урлаг юм уу тиймэрхүү чиглэлийг сонгох тохиолдлууд цөөнгүй. Тиймээс аль нэг хүү нь аж ахуйн бүх ажлыг гартаа төвлөрүүлж, зохион байгуулалтад оруулж чадвал тус компани оршин тогтнох боломж нэмэгдэнэ. Хэрэв ийм зохион байгуулалтад орж чадахгүй бол пүүсийн хяналтыг гартаа авахаар тэмцэлдсэн тэмцэлд компани сүйрэх магадлалтай.

Гуравдугаар шат нь компанийн удирдлага ач нарын гарт ороход эхэлнэ. Энэ үед ихэнх тохиолдолд компани олон хэсэгт хуваагдаж задардаг. Бизнес нь амжилттай явж байгаа гэр бүлийн ач нар маш таатай нөхцөлд өсөж бойжно. Тэд чинээлэг байдлаа жам ёсны зүйл гэж үздэг бөгөөд компанийнхаа төлөө золиос гаргахад ёс юм шиг бэлэн бус байдаг. Бизнес эрхлэх авьяас эхний үеэс гурав дахь үе рүү яваандаа буурдаг ба үүнийг Будденброкийн үзэгдэл гэнэ.

Гэр бүлийн бизнесийн унаж сэхэхийг илэрхийлж “Гурван үедээ ханцуй шамлан ажиллах” хэмээсэн Ирландуудын мэргэн үг байдаг. АНУ-ад бизнес эрхлэгчдийн 80% гэр бүлийн өмчлөлд, тэдний 1/3 нь 2-р үеийнхээ нүүрийг үзэж чадсан байдаг. Дюпон, Рокфеллер, Карнегийнхан зэрэг гэр бүлийнхэн л гурав дахийн доройтлыг тэсэж гарч чадсан байдаг боловч хойч үе нь өвөг дээдсээ бизнесийн хүрээнд давж гарч ирж байсан түүх үгүй.

АНУ, Япон, Германд хөрөнгө их шаарддаг эдийн засгийн томоохон салбаруудад цөөн тооны том компаниуд зах зээлийг хуваах маягаар оршдог бол Тайвань, Хонконг, Сингапур зэрэг улсад энэ талбарт хэдэн зуун, магадгүй хэдэн мянган жижиг пүүсүүд ач тач өрсөлдөж байдаг. Хятадын пүүсүүд жижиг байдгийн өөр нэг үр дагавар нь хятадын брэнд байдаггүй явдал юм. Нэршмэл бүтээгдэхүүн буюу зартай брэндийг зах зээлийг далайцтай эзэмшиж чадах томоохон компани л бүтээж чадна. Хонконг, Тайваньд нэхмэл үйлдвэрлэдэг компаниуд бүтээгдэхүүнээ Америкт Spaulding, Lakoste, Adidas, Nike, Arnold Palmer зэрэг нэрээр гаргадаг боловч өөрсдөө брэнд бүтээгээгүй.

Том бизнесүүд дандаа сайн, жижиг бизнесүүд дандаа муу байна гэвэл бас өрөөсгөл ойлголт. Бөс бараа, хувцас, мод болон бусад түүхий эд, компьютер, түүний эд ангиудын үйлдвэр, арьс ширэн эдлэл, жижиг төмөрлөг эдлэл, хуванцар эдлэл, банкны ажил зэрэг олон салбарт жижиг бизнес харин ч илүү ашигтай байдаг. Гэр бүлийн хөтлөн явуулдаг жижигхэн пүүс илүү уян хатан, шийдвэр шуурхай гаргадаг сайн талтай. Хагас дамжуулагч, сансрын техник, авто машин, газрын тосны үйлдвэрлэл зэрэг хөрөнгө их шаарддаг салбарууд нарийн ажиллагаатай, ашиг өндөр байдаг бөгөөд ийм бизнесийг эрхлэхэд шаталсан бүтэцтэй корпорац илүү тохиромжтой.

Хятад шиг нийгмийн хувьд том корпорац байгуулах 3н зам байдаг. Эхнийх нь сүлжээний байгууллагаа бий болгох замаар. Нэг пүүс бусад пүүсүүдтэй холбоо тогтоох замаар том бизнестэй дүйх хэмжээний аж ахуйн нэгжийг байгуулж болно. Өнөөдөр Фузянь, Гуандон мужуудад барьж буй хүлэмжийн аж ахуйн ихэнх нь Хонконгийн гэр бүлийн сүлжээний хийж буй бизнес болно. Дараагийн арга нь гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт болно. Хятадууд гаднынхныг эдийн засагт нь томоохон нөлөө үзүүлэхийг зөвшөөрөхдөө ихээхэн болгоомжтой ханддаг. Тайвань болон Хятадад энэ ажил нарийн журамлагдсан байдаг. Гуравдугаар арга нь төр өмчлөлдөө авах. Чин улсын үед кван-ту шан-ран (төрийн хяналттай хувийн өмчийн) үйлдвэрийг байгуулснаар давсны монополь үйлдвэр, шаазангийн үйлдвэр, зэвсгийн үйлдвэрүүд байгуулагдаж байжээ. Тайваньд япончуудаас уламжилж ирсэн төрийн өмчийн томоохон компаниуд байдаг хэдий ч тэдгээрийг хувьчлахыг төдийлөн яарахгүй л байна. Тайвань сансрын технологи, хагас дамжуулагчийн салбарт томоохон тоглогч болно хэмээн найдаж байгаа бол эдгээрт төрөөс дэмжлэг үзүүлэх нь цорын ганц зөв зам болоод байна.

Күнзийн суртлаар гэр бүлийн өмнө хүлээх хариуцлага аливаа бусдын өмнө, түүний дотор эзэн хаан, тэнгэр бурхан, бусад эрхэм дээдсийн өмнө хүлээх хариуцлагаас давж ноёлно. Күнзийн ёсонд таван гол харилцааг чухалчилснаас хамгийн чухал нь эцэг хүүгийн харилцаа буюу эцэг эхээ дээдлэн хүндлэх ёс. Өрнөдөд бол эцгийн нэр хүнд багшийн, ажил олгогчийн, төрийн, бурхны нэр хүндтэй байнга өрсөлдөж байдаг. АНУ зэрэг зарим оронд эцэг эрхийнхээ эрх мэдлийн эсрэг тэрслэх явдал чухамдаа насанд хүрснээ харуулах ёс мэт болжээ. 

Хятадын нэгэн сонгодог үлгэр Күнз хөрш улсын хаантай ийнхүү ярилцдаг “Миний улсад эцэг хүн хулгай хийсэн бол хүү нь энэ тухай засагт хэлдэг буянтай сайхан газар гэхэд Күнз хариуд нь миний улсад эцгийгээ тэгэх санаа хүүгийнх нь толгойд хэзээ ч орж ирэхгүй учраас хамаагүй илүү буянтай газар”

Хятад уламжлалт бизнесийн харилцааг ийнхүү тодорхойлжээ: Төрөл садны хэлхээ холбоогүй хүнтэй хэвийн журмаар хамтран ажиллах бололцоогүй учраас түүнд бүрэн итгэх аргагүй. Тэр хүн буруу зөрүү авирлаж байвал тэр тухайн ахтай нь ярилцах, эсвэл эцэг эхээр нь сануулга өгүүлэх боломжгүй. Тэр хүнтэй эмзэг нарийн асуудал ярих хэрэгтэй болбол урьдчилж хөрсийг нь бэлтгэх үүднээс авгыг нь зуучаар ашиглах боломжгүй. Энэ дутагдлыг мөнгөөр засна гэвэл тастуулсан гар, хөлийг буцааж залгахаас амаргүй. Мөнгөнд өнгөрсөн, ирээдүй үүрэг хариуцлага 3-ын алин ч байхгүй. Харин төрөл төрөгсдөд бол бий. 

Хятад гэр бүл өрнөдийнхнөөс ёс юм шиг байнга том байж ирсэн. Күнзийн өв тэгш гэр бүлд 5 үе багтдаг: үүнд элэнц өвөөгөөс жич хүртэл нэгэн том өрхийн аж ахуйн хүрээнд аж төрнө. Ийм том гэр бүл амьдрал дээр байх нь ховор. Харин эцэг эх өөрсдийн том хүүтэй хамт амьдардаг нэгдсэн гэр бүл түгээмэл. Гагцхүү чинээлэг баян айл л олон хөвүүнээ эхнэр хүүхэдтэйн нэг дор байлгаж аж амьдралыг нь авч явах бэлтэй байв. Эрчүүд чинээлэг болохын хэрээр олон эхнэр авах ба эхнэрүүдийн үүрэг роль сулардаг. Ядуу айлын эхнэр эрчүүдээсээ дутахгүй хөдөлмөрлөдөг учир эхнэрийн үүрэг роль их, нөхөртөө ч нөлөөтэй. Хятад гэр бүлүүдийн нэгдэл, нягтрал нь хүүхнээ хянах, захирч байх боломжтой холбоотой байсан бөгөөд хяналт суларвал гэр бүл задрах хандлагатай байжээ.

Орчин үеийн Хятадын эдийн засгийн хөгжлийн шинж чанарыг ойлгоход удмынхны хэлхээ холбоо чухал ач холбогдолтой. Сингапур, Малайз, Индонез, Хонконг, Тайваньд байдаг эх газрын бус наньян овгийнхон Хятадын Гуандун, Фузянь 2 мужаас гаралтай ба одоо болтол хэлхээ холбоотой байдаг. Хонконгийн Шинэ газарт мянгаад жилийн өмнө тэнд суурьшсан нэг хүнээс гаралтай Дэн овогтнууд хэд хэдэн тосгоны хүн амыг бүрдүүлж байдаг. Гэвч удмынхан хуурамч шинжтэй байх нь элбэг. Чан буюу Ли гэсэн ижил овогтой хүмүүс өөрсдийгөө нэг удмынх гэж нотолж болох чиг хоорондоо чухам садан төрлийн хэлхээ холбоо байдаггүй. Гэсэн хэдий ч нэг удмын хүмүүсийн хооронд итгэлцэл үүсэж, харилцан үүрэг хүлээх үндэс болдог учир бизнесийн үйл хэрэгт чухал нөлөө үзүүлдэг.

Эзэн хаадын үеэс авахуулаад 1949 онд коммунистууд засгийн эрх авах хүртэл хятад хүн төрийн эрх барьж буй улс төрийн хүчнээс илүү гэр бүлдээ үнэнч байжээ. Тэд хамтдаа амьдарч, ажиллаж буй хүйн хамтлаг гэхээсээ илүү бие даасан өрхүүдийн эмх замбараагүй цуглуулга гэлтэй. Олонх хятад хүмүүс эх орныхоо төлөө аяндаа оргилох мэдрэмж байхгүй, нийтийн эзэмшлийн газарт бусармаг ханддаг, олон нийтийн газрыг бохирлодог, буяны ажлаас зайлсхийдэг, олон нийтийн ажилд сайн дураараа оролцдоггүй, эх орныхоо төлөө амиа өгөхийг боддоггүй зэргээс нь харж болно. Маш олон жил бусдад эзлэгдэж дарлал доромжлол үзсэн нь тэднийг нягтарч гаднынхныг үзэн ядах сэтгэлийг төрүүлдэг боловч энэ нь тэднийг эв нэгдэлтэй, хамтарч амьдардаг гэсэн санаа огт биш юм. 

Бусдад үргэлж гадуурхагдан, хамтдаа амьдрахаас өөр аргагүйд хүрсний улмаас нь гадна цагаачилж яваа хятадууд хамтарч амьдардаг болохоос бие биедээ туслах гэсэн сэдэл тун ховор. Гадагшаа цагаачилж амьдарч байсан хятадуудад банкнууд зээл олгодоггүй байсан учраас л тэд хоорондоо хөрөнгөө нэгтгэн дундын сан үүсгэж үүнээс ээлжлэн өөр хоорондоо зээл өгөх замаар бизнесээ эхлүүлж байжээ. Гэвч энэхүү дундын санг шамшигдуулах, авсан зээлээ эргүүлж төлөхгүй байх, авч зугтах явдал элбэг байсан учраас мафи маягийн хүчирхийлэгч байгууллагууд түргэн зуурт томорч оршин тогтносон юм. Маогийн үед хийгдсэн хүчээр хамтралжуулалт, соёлын хувьсгал, Маогийн үхсэний дараах хамтралын задрал энэ бүгд гэр бүлээс өөр хорогдох байр үгүй болохыг л улам тод харуулсан юм. Өнөөдрийн эрхтэн дархтан маргаашийн барлаг байж болохыг яс махандаа тултал ойлгожээ. Дэн Сяопины шинэчлэл ердөө л уламжлалт гэр бүлийн бизнесийг сэргээн гаргаж ирсэн юм. Хятадын коммунист намын олон удирдагч эрх мэдэлгүй болж мэдэх хойчийн өдрөө бодон гадаадын банканд данс нээн Өрнөдөд хүүхдээ сургах зэргээр бэлтгэл хийж ирсэн билээ.

Гэр бүлийн эрхэлдэг тархай бутархай аж ахуйн дэвжилт, доройтол байнга ээлжлэх тул ийм бизнес хоёр юм уу гурван үеэс цааш өөрийгөө инстүүцчилж оршин тогтнож чаддаггүй, хөндлөнгийн хүнд ерөөсөө итгэдэггүй, хамаатан бус хүнийг гэр бүлд оруулах дургүй, өвлөх заншлын дагуу эд хөрөнгө ихээр хуримтлуулахад бэрхшээлтэй зэрэг хятад соёл дахь гэр бүлээс хятадын бизнесийн бүтэц ихээхэн хамааралтай байдаг. Энэ бүх байдал Тайвань, Хонконг, Сингапурт мөн адилхан.

401-1. Япон - Фрэнсис Фукуяма, Итгэлцэл

Япон бол Азидаа төдийгүй дэлхийд гоц гэж хэлж болох үндэстэн юм. Тиймээс тэднийг даган дуурайх аливаа оролдлогууд дан бүтэлгүйтэж ирсэнд гайхаад байх явдалгүй. Солонгосчууд хэдийгээр даган дуурайж багагүй амжилтад хүрээд байгаа ч үүнийг төрөөс хүчээр зохион байгуулж хийж байгаа тул нэг л өдөр задран унах аюулыг хамтад нь тээж ирж байгаа юм. Япон, Герман, Америк гэсэн 3 үндэстнүүд томоохон аваргуудыг (том хэмжээний корпорацуудыг) бий болгон түүн дээр тоглолт хийж ирсэн арвин туршлагатай улсууд. Эдгээрийг сайн ойлгохгүйгээр шуудхан даган дуурайх гэж оролдвол хэрээ галуу дуурайх хэмжээнд очлоо гэсэн үг. Олон хүмүүс тоо баримтад хэтэрхий итгэн Самсунг, ЛЖ-гийн зурагт нэгэнт Сониг ардаа орхилоо гэж үздэг. Хьюндай борлуулалтаараа Тоёотог давсан хэмээн бахархаж байхыг харсан. Гэвч Солонгос машины эдэлгээний хугацаа нь 400-500 мянган км байдаг бол Япон машиных 600-800 мянган км цаг байдаг бөгөөд том оврын машинуудад энэ ялгаа улам их байдаг болохыг мэдэхэд нэг их цаг орохгүй. Өнөөдөр Самсунгийн зурагт баталгааныхаа хугацааг л дуусгадаг гээд хэлчихвэл хөөрхий Самсунг худалдаж авсан олон хүмүүс гомдох байх гээд орхилоо. Зөвхөн Самсунгийн зурагт дээр илэрхий маш олон алдаа байдгийг хэлэх юм бол Сони Самсунгийн ялгааг хүмүүс бага зэрэг ойлгох л байх. Гэхдээ энэ бол Солонгос, Япон 2-ыг харьцуулах гэсэн зорилго анхнаасаа агуулаагүй тул ингээд зогсъё. Айпадыг Самсунгийн юу ч гэж нэрлэдэг билээ таблеттай, айфоныг бас нөгөө юу ч билээ дээ гар утастайн харьцуулах гэхээр харьцуулах юм алга тул хэрэглэж буй хүмүүсийг нь хүндэтгээд дуугүй л байхаас гэдэг шиг. Хьюндай Тоёото 2-ыг харьцуулах юу ч байдаггүй л гэдэгтэй адилхан ш дээ.

Түүхийн үүднээс үзэхэд Японд дандаа л аваргууд бизнесийн хүрээнд ноёлж ирсэн болохыг харж болно. Японд бүр Мейжийн шинэчлэл хийсэн 1868 оноос аж үйлдвэр хөгжиж, аж үйлдвэржсэн орон болж хувирсан. Дэлхийн 2-р дайнаас өмнө Японы аж үйлдвэрийн салбарт Мицубиши, Сумитомо зэрэг аварга том зайбацу аль хэдийн бий болсон байсан. Зай - хөрөнгө мөнгө, бацу – бүлэг хэмээх утгатай, мөнгөлөг бүлэг юм даа. Энэ үед 10 том зайбацу эдийн засгийн 35%-ийг дангаараа эзэмшиж байв. Дайны төгсгөл рүү Мицуи, Мицубиши, Сумитомо, Яшида хэмээх 4 аварга бүх бизнесийн эргэлтийн хөрөнгийн ¼-ийг бүрэн хянаж байв. 

Японыг Америкчууд эзлэн авснаар зайбацуг татан буулгасан боловч энэ нь кейрецу маягаар эргэн сэргэжээ. Энд нэг зүйлийг хэлэхэд Америкчууд дэлхийн 2-р дайны дараа өөрийн хоёр гол өрсөлдөгч Герман, Япон 2-ын санхүүгийн бүтцийг эвдэхийн тулд дайны буруутанд томоохон корпорацуудыг буруутган тэднийг устгах ажлыг зохион байгуулсан боловч тэд үнс нурман дундаас эргэн амилж боссон юм. Японы томоохон компаниуд нь АНУ-ын дараа 2-р байранд явдаг бөгөөд Японы хамгийн том 10 компани нь Хонконгийн 10 томоос 20 дахин, Тайванийн 10 томоос 50 дахин том юм. 

80-аад оны сүүлээр борлуулалтаараа хамгийн том Тоёото 65000 ажилчинтай, ажиллаж 4,5 сая машин үйлдвэрлэсэн бол Женерал Моторс 750000 ажилчинтай ажиллаж, 8 сая машин угсарчээ. Нөгөө талаар Америкийн компани 2 дахин их бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийн тулд 10 дахин хүн хүчээр ажиллах хэрэг гарч байсан байна. Энэ нь хөдөлмөрийн бүтээмжтэй холбоотой бөгөөд 1987 оны үзүүлэлтээр Такаоко хотын үйлдвэрт (Тоёото) 1 машиныг үйлдвэрлэхэд 16 хүн-цаг зарцуулдаг бол Массачусетс мужийн Фрэмингэмийн үйлдвэрт (Женерал Моторс) 31 хүн-цаг зарцуулдаг байна.

1967 онд Японы үйлдвэрлэл дээр ажиллаж байсан ажиллагсдын 16% нь 10-аас доош хүнтэй пүүст ажиллаж байсан бөгөөд япон гайхамшгийн мөн чанар нь зартай том корпорацууд биш эрчимтэй ажиллагаатай жижиг пүүсүүд хэмээн Дэвид Фридман үзсэн боловч энэ дүгнэлт алдаатай байсан. Учир нь Японы жижиг пүүсүүдийн олонх нь аль нэг кейрецуд хамаарагдан түүнд гэрээтэйгээр ажилладаг.

АНУ-д 1970-аад онд компьютерын зах зээлийн 80 гаруй хувийг хянаж байсан IBM-ийн ноёрхлыг DEC, Sun Microsystems, Silicon Graphics зэрэг олон жижиг компаниуд гарч ирснээр мэдэгдэхүйц сулруулж байсан. Тэгвэл Японд Nippon Electric Company (NEC), Hitachi, Fujitsu, Toshiba гэсэн 4 аварга компани компьютерийн зах зээлийг үндсэнд нь атгадаг бөгөөд эдгээрийн ард АНУ-д байдаг шиг 2-р эгнээний олон жижиг компаниуд байдаггүй.

Японы бизнесийн онцлог нь өмчлөл, удирдлага 2 маш эрт салсан явдал юм. Дайны өмнөх зайбацугийн ихэнх нь ямар нэг гэр бүлийн өмчлөлд байсан боловч бүгд шахуу мэргэжлийн удирдлагатай болсон байсан. Бүр Мейжийн шинэчлэл эхлэхээс өмнө бантог хөлслөх явдал уламжлал болон тогтсон байв. 18-р зууны үед Осакагийн уламжлалт худалдаачид үр хүүхдэдээ бизнесээ шилжүүлэхгүй, оронд нь бантог хөлслөн авч байх заалт бүхий гэрээг өөр хоорондоо байгуулж байжээ.

1945 онд Америкчууд Японыг эзэлсний дараа зайбацу нарын төгсгөл иржээ. Генерал Дуглас Макартур зайбацуд төвлөрсөн их хөрөнгө Японы милитаризмд дэмжлэг үзүүлдэг гэж үзсэнээр зайбацуг устгах тусгай комисс гаргажээ түүнд хувьцаа эзэмшиж байсан гол дарга нарын хувьцааг хураан авч олон нийтэд заржээ. Төвлөрсөн өмчлөлийг задалж аваргуудыг нурааснаар олон Япончууд Сони мэтийн илүү орчин үеийн корпорацууд шинээр гарч ирэх боломж олгосон сайн зүйл хэмээн хүлээн авсан байдаг. Гэхдээ зайбацу бүрэн устсан биш тэдний олонх нь кейрецу хэлбэрээр түргэн өөрчлөгдөж шинээр гарч ирсэн юм. Тиймээс Японы олон компанийг маш эртний түүхтэй гэж үздэг. Жишээ нь Daimaru их дэлгүүрийг 200 жилийн өмнө Шимомурагийн гэр бүл үндэслэсэн бол, Sumitomo-г 1590 онд үүсгэн байгуулжээ.

Япон хамаатан садангаас илүү эвсэн нэгдэх заншил эртнээс эхтэй, омог бүлгүүд нь даймё хэмээх тухайлсан ноёнд үнэнч байх заншил түгээмэл байв. Хэдийгээр Кунзийн ёсыг баримтлах боловч гэр бүлээс илүү даймёд үнэнч байхыг шаарддаг. Төрсөн хүү нь удирдах чадваргүй бол өв залгамжлах эрхийг нь цуцалж, хөндлөнгийн хүнд шилжүүлэхийг хэвийн зүйл гэж үздэг. Ийм заншил худалдаачид, самурай нарын дунд өргөн дэлгэрснээр өв хөрөнгөө үрчилж авсан хүүд шилжүүлэх үзэгдэл 23-35%-тай байжээ. 

Японд өвлөх эрх зөвхөн ууган хүүд ногддог нь өмч хөрөнгө хуримтлагдахад сайнаар нөлөөлсөн. Бага хөвгүүд гэр бүлийн хөрөнгөөс олигтой юм өвлөн авдаггүй тул төрийн захиргаа, цэргийн алба зэрэг бусад салбарын боловсон хүчний нөөц болохоос гадна томоохон хот нүүн очиж суурьшин амьдарснаар хотжих үйл явцад ч сайнаар нөлөөлсөн.

Японд үндэсний үзэл чухал нөлөөтэй бөгөөд нийтээрээ япон биш хүмүүст итгэл муутай ханддаг. Үүний улмаас аль нэг улсад байгуулагдаж буй Япон компани өөрийн туслан гүйцэтгэгч бүх компаниудаа дагуулж очихыг эрмэлздэг. 

Японд өндөр настан хүн сайн дураараа эрх мэдлээ өөрөөсөө залуу эрс шийдмэг хүчтэй нэгэнд шилжүүлэн үлдээдэг уламжлалтайгаар маш олон орноос ялгаатай. Ийм настайчуудаа мөн хүндлэн дээдэлдэг.

Дэлхийн 2-р дайнаас хойш Япон олон том компаниуд хүнийг бүх насаар нь ажиллуулдаг ненко хэмээх журмыг баримталж ирсэн. Хэрэв тухайн хүн ажлын шаардлага хангахгүй бол өөр салбар луу шилжүүлж, ажлын дадлага олгох сургалт зохион байгуулдаг. Ийм боломж маш олон төрлийн өргөн салбарыг хамарсан кейрецу бүтэцтэй компанийн хувьд л боломжтой. Хэрэв тухайн ажилтан энэ журмыг мөрдөж илүү цалин, аятайхан нөхцөл амласан өөр компанид орохыг оролдвол түүний ирээдүй тун бүрхэг болох уршигтай. Хэрэв ненко журмаар тохиролцоо хийсэн бол үүнийг зөрчсөн ажилтны шийтгэл ч хатуу байх нь гарцаагүй. 

Японд хүнийг чадвараар нь үнэлдэг ганцхан боломж л байдаг. Энэ нь их сургуульд орохын тулд элсэлтийн шалгалт өгөх үед юм. Үүнээс цааш хүнийг үнэлэх үнэлэмж чадвараар бус. Ажилд орсны дараа шууд шат алгасаж дэвших боломж бараг байхгүй. Цалин ч чадвараар үнэлэгддэггүй бөгөөд харин ч хэдэн ам бүл тэжээж буйтайн холбогдуулж цалинг олгох нь түгээмэл. Шанд нь ажилтны мэдлэг чадвар дутагдах үед түүнийг халахыг зорилго болгохгүй, өөр нэг аятайхан газарт шингээх газар заавал олдохоор том сүлжээний бүтэцтэй байдаг. Компанийн эзэн яг эцэг мэт байх бөгөөд ажилтнуудынхаа ар гэрт эцэг хүний ёсоор санаа тавьж халамжилна. Хэрэв эцэгтэй муудалцвал ажлаасаа гарах буюу өөр газар ажиллахаар тангараг тасрах сонголт байхгүй. 1992 оны хямралаар олон компаниуд чухамдаа энэхүү ненко гэрээний горыг амссан буюу хямрал тохиолдоход ажилчдаа цөөлж чадахгүй байсан байдаг. Ненко журам буюу бүх насаар нь ажиллуулах журмыг томоохон кейрецу нар хэрэглэдэг болохоос жижиг пүүсүүд ингэж чадахгүй.

Насаар нь ажиллуулах журмын сөрөг тал нь хямралын үеэс гадна шинээр сургууль төгссөн олон залуусыг ажилд орох асуудлыг хүндрүүлж өгсөн. Хямралын үед олон компани тэднийг ажлаар хангаж чадаагүй.

Томоохон компаниуд гол мэргэжлийн ажилчдынхаа сургалтын асуудлыг өөрсдөө хариуцдаг. Сургалтад хөрөнгө зарцуулсан ажилтнаа алдахад тун харамсалтай тул ненко гэрээг өргөн ашиглаж ирсэн. Мицубиши 1897 онд эмнэлгийн чөлөө авах болон тэтгэвэрт гарах үед нь анх удаа тэтгэлэг олгож эхэлсэн. Одоо халамжийн ихэнх хэсгийн хувийн томоохон компаниуд үзүүлдэг.

1980-аад оны сүүлээр эдийн засгийн хөөс хагарч, 92-93 хямрал эхлэхийн хамт бүх насаар нь ажиллуулах системд маш хүнд дарамт учруулжээ. Энэ үед Японы компаниудын авч байсан арга хэмжээнүүд янз бүр. Ажилчдаа өөр салбарт шилжүүлсэн, зэрэг бууруулсан, 2-р эгнээний жижиг пүүсүүдэд ажилд оруулсан, шагналыг бууруулсан, эрт тэтгэвэрт гаргасан, заримыг нь зөвхөн цалингийн цэсэд нэрийг нь үлдээгээд ажилгүй сул орхиж хүртэл байжээ. Бүх насаараа ажиллах систем нь Японы олон компанид бүтээмжээ дээшлүүлэх зорилгоор ажилчдаа халах боломж олгоогүй бол яг энэ хямралаар АНУ-д ажилчдаа халж, бүр шинэ эзэнд зарж хүртэл чадаж байжээ.

Японы эдийн засгийн өсөлт өндөр 2 оронтой тоонд байхад насаар нь ажиллуулах системийг хэрэгжүүлэхэд хялбар байсан. Гэвч энэ систем цаашид яаж хэрэгжих нь одоог хүртэл тодорхойгүй хэвээр байна. Ненко систем ирээдүйн хамгийн зохистой систем биш ч гэсэн Японы хувьд үр өгөөжөө өгсөн, санаанд оромгүй амжилтыг авч ирэхэд тусалсан юм.

Гэвч Японы эдийн засаг байнга амжилт дагуулж ирээгүйг хэлэх хэрэгтэй. 1990-ээд онд коммунизмыг нураасан эдийн засгийн довтолгоог Япон голлосон санхүүгийн зээлээр хийж гүйцэтгэсэн бол 2008 оны их хямралыг Хятадын зээлээр даван туулсан байдаг. Луу эргэж ирсэн нь буюу эзэнт гүрэн эргэн сэргэж буй явдал нь Японы эдийн засаг саарахад чухал нөлөөг үзүүллээ. Гар нэхмэл болон жижиг дунд бизнесийн олон салбарууд хятадын гэр бүлийн бизнест зах зээлээ нэгэнт алдав. Үйлдвэрлэлийн шинэ төв Японоос аль хэдийн гаран одож Тайвань, Сингапур, Хонконгоор дамжин Шанхайд очиж төвлөрөх болов. Японд бэлтгэж байсан инженерийг Тайваньд түүнээс 2 дахин бага зардлаар бэлтгэж байсан бол одоо Тайваниас 2 дахин бага зардлаар Шанхайд бэлтгэж эхлэв. Өргөн хэрэглээний маш олон зах зээлд Япон ноёлох байр сууриа алдсан хэдий ч тансаг хэрэглээ буюу сэтгэл ханамжтай хэрэглээний талбарт түүнтэй эн зэрэгцэх өрсөлдөгч одоог хүртэл алга л байна. Японы гол өрсөлдөгч нь Солонгос биш чухамхүү сэргэж буй луу болон эргэн ирж буй Хятад гүрэн юм. 

Японы кейрецу нь Тоёото мэтийн босоо шугамтай буюу үйлдвэрлэгч гол пүүс, түүний туслан гүйцэтгэгч, борлуулагчаас тогтсон тойрон хүрээлэгч маягаар болон хэвтээ буюу хоорондоо бизнесийн чиглэлээрээ давхацдаггүй олон пүүсүүдийг хамарсан гэсэн 2 үндсэн хэлбэрээр хөгжсөн байдаг. Америкийн эзэрхийллээр пүүсийн эзэн өөрийнхөө пүүсийн хувьцааг эзэмших эрхгүй болжээ. Иймээс пүүсийн гүйцэтгэх захирлууд хоорондоо үгсэн бие биенийхээ хувьцааг зөрүүлж эзэмших замаар америкчуудын унагасан зайбацуг кейрецу хэлбэрээр эргүүлэн босгосон юм. 

Кейрецу хэлбэрийн бизнесийн бүтэц бусад оронд ч байдаг боловч бусад орны сүлжээний байгууллагад үгүй хэд хэдэн онцлог шинж кейрецуд байдаг. Тэрээр маш том хэмжээтэй бөгөөд Японы 200 томоохон аж үйлдвэрээс 99 нь урт хугацааны найдвартай сүлжээний харилцаанд орсон байдаг. Кейрецу бүтцэд орж амжаагүй пүүсүүд төлөвшиж амжаагүй бизнесийн шинэ талбарт голдуу тааралддаг. Кейрецу бүтцэд орсон аль нэг компани хэдийгээр томоохон хэмжээтэй ч монополь байр суурьтай бус бөгөөд түүнтэй өрсөлдөгч заавал байдаг. Жишээ нь хүнд үйлдвэрийн салбарт Mitsubishi Heavy Industries, Sumitomo Heavy Industries, Kawasaki Heavy Industries (Dai-Ichi Kangoy бүлгийн) нар өрсөлддөг бол банк санхүүгийн салбарт Mitsubishi bank, Sumitomo bank, Dai-Ichi Kangyo bank өрсөлддөг. Кейрецугийн гишүүдийн өөр хоорондоо хийх худалдаа нь гаднаас нь ажиглахад ихээхэн сэжиг төрүүлэм харагддаг бөгөөд бусдыг бодвол харьцангуй онцгой эрх эдэлдэг гэж үзэж болно. Энэ нь удаан хугацааны туршид Америкчуудад үл ойлгогдом сэжиг төрүүлэм зүйл байсаар ирсэн тул Америкчууд энэ харилцаанд нь онцгой анхааралтай ханддаг. 

Тоё Когёгийн Мазда Моторс компанид тохиолдсон жишээг энд харж болно. Тоё Когё нь Сумитомогийн гишүүн бөгөөд Сумитомо Траст банк гол хувьцаа эзэмшигч, зээлдүүлэгч нь байв. 1974 оны газрын тосны хямралын дараа машины борлуулалт эрс буурч Тоё Когё дампуурахын даваанд очжээ. Энэ үед Сумитомо Траст банк компанийн удирдлагыг авч долоон захирлыг нь халж, үйлдвэрлэлийн шинэ технологи эзэмшихийг нь тулгажээ. Улмаар кейрецугийн гишүүн компаниудыг зөвхөн Мазда машин худалдан авч дэмжих болон түүнд эд анги нийлүүлдэг компаниудыг үнээ бууруулах, зээлдүүлэгч нарт шаардлагатай зээл олгохыг тулгаснаар компанийг эсэн мэнд авч гарчээ. Үүнтэй адил байдалд орсон АНУ-ын Chrysler компанид ийм азтай хувь тавилан оногдоогүйгээс АНУ-ын засгийн газраас тусламж гуйхаас өөр арга зам үлдээгүй юм. 

Түүнчлэн Тоёото мэтийн босоо бүтэцтэй кейрецуг ойлгоход хялбар. Учир нь бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, борлуулахтай холбоотой гарах бүх дайвар зардлыг багасгах зорилгоор ажилладаг учраас үүнийг ойлгож болно. Гэтэл Японы кейрецугийн ихэнх нь хэвтээ бүтэцтэй байдгийг юу гэж ойлгох вэ? Ингэснээр хоорондоо ямар ч холбоогүй пүүсүүд нэг кейрецугийн дор нэгдэх ямар ашигтай гэж. Кейрецу болгоны мэдэлд шар айрагны үйлдвэр багтдаг бөгөөд Сумитомо бүлгийн гишүүд Asahi, Мицубишигийнхэн Kirin шар айргийг илүүд үзэхийн эдийн засгийн сэдэл нь юу вэ? Үүний гол шалтгаан нь Японы кейрецу нар ямар нэг томоохон банк болон санхүүгийн байгууллагыг тойрон үүсдэгтэй холбоотой. Салбар болгон талаар төгс мэдээлэлтэй байж, нийт гэрээ хэлцэл, түүнтэй холбоотой гарах дайвар зардлуудыг багасгаж өгснөөр зээлдүүлэх, санхүүжүүлэх, уналтад орсон Мазда шиг байгууллагыг эргүүлэн босгож ирэхэд энэ бүтэц нь үлэмж тустай байсаар иржээ. Түүнчлэн кейрецу шиг бүтцийг ашиглан шинэ бүтээгдэхүүнийг олонд таниулахад ч тун хялбар байдаг бол кейрецу шиг бүтэцтэй газар гаднын шинэ хөрөнгө оруулалт орж ирэхэд үнэхээр хүнд болгож өгсөн. Мөн кейрецугийн гишүүд л хувьцаа эзэмшдэг тул хувьцааны гол багцыгаа гаднын компанид алдахаас сэргийлж өгснөөрөө удаан хугацаанд оршин тогтнох боломжтой болж ирсэн болно.